Glutensiz beslenme, gluten içeren besinlerin beslenme düzeninden tamamen çıkarılmasını ifade eder. Bu beslenme düzeni, çölyak hastalığı ve gluten duyarlılığı bulunan kişiler için bir tedavi biçimi olarak önerilir.
Glutensiz beslenmenin uygulanmasındaki amaç, hastalığın mevcut belirtilerini en aza indirmek ve hastaların yaşam kalitesini artırmaktır. Yani glutensiz beslenme diyetinin amacı kilo vermek değildir, tedavi amacıyla kullanılmaktadır.
Çölyak hastalığı ya da gluten duyarlılığı olmayan bireylerin beslenme düzeninden gluteni çıkarmanın kanıtlanmış bir faydası yoktur. Gluten içeren besinler, B grubu vitaminleri ve posa içerdiğinden bir duyarlılık durumu olmadığı sürece glutensiz beslenmek önerilmemektedir.
Çölyak hastaları ve gluten duyarlılığı bulunanlar dışında, irritable bağırsak sendromu veya diğer adıyla huzursuz bağırsak sendromu olan hastalarında bir bölümünün glutensiz diyete cevap verdikleri bilinmektedir. Bunun dışında, gluten ataksisi ve buğday alerjisinde de glutensiz diyet yapılması gerekir.
Glutensiz Beslenme Nasıl Yapılır?
Gluten, buğday, çavdar, arpa ve yulafta bulunan bir proteindir. Gluten; un, ekmek, unlu mamüller, tahıllar, makarna, işlenmiş gıdalar, atıştırmalık gıdalar, bira, çeşniler, soslar, et suyu ve daha fazlası dahil olmak üzere çok çeşitli gıdalarda bulunur.
Glutensiz beslenmek, sandığınız kadar zor değildir. Ancak bunun için sağlıklı ve düzenli bir beslenme planı oluşturmanız gerekiyor. Vitamin ve mineral bakımından zengin, lif oranı yüksek, doğal olarak besleyici sebze ve meyveler, bitkisel protein kaynağı olan baklagiller, kümes hayvanları, balık ve et çeşitleri, yumurta, peynir, süt ve yoğurt gibi besleyici hayvansal ürünler glutensiz beslenmenin bir parçası olmalıdır.
Gluten Hangi Sorunlara Sebep Olabilir?
Bazı insanlarda gluten, yedikten sonra karın ağrısı, ishal, şişkinlik gibi çeşitli semptomlara sebep olabilir. Buğday ve glutene karşı intolerans oldukça yaygın olarak görülebilen bir durumdur. Ancak bu semptomların nedeni bulmak çölyak hastalığı gibi ciddi durumlardan kaçınmak için oldukça önemlidir.
Kimler Glutensiz Diyet Uygulamalıdır?
Tıbbi olarak çölyak hastalığı teşhisi konulduysa glutene karşı duyarlılığınız ortadan kalkmayacağından, hayatınızın geri kalanında sıkı bir glutensiz diyet uygulamanız gerekecektir. Az miktarda bile vücudunuza gluten aldığınızda ince bağırsağınızda birtakım tahrişlere ve hasarlara yol açabilirsiniz.
Doktorlar, bazı durumlarda hassas bağırsak sendromu veya “çölyak dışı gluten duyarlılığı” gibi başka nedenlerle glutensiz bir diyet önerilebilir. Özellikle başka tıbbi durumlarınız veya diyet ihtiyaçlarınız varsa, glutensiz bir diyete karar verirken bir beslenme uzmanın kontrolünde olmanız sizin için daha yararlı olacaktır.
Bir beslenme uzmanı şu şekilde yardımcı olabilir:
- Bireysel beslenme planı oluşturma
- Gıda etiketleri okuma konusunda yol gösterme
- Beslenme açısından dengeli bir diyet oluşturma
- Vitamin takviyesine ihtiyaç duyup duymadığınızı belirleme
Glutensiz Bir Diyette Hangi Yiyecekler Tüketilir?
Glutensiz bir diyette şu yiyecekler tüketilebilir:
- Taze meyveler ve sebzeler
- Taze etler
- Yumurta
- Kuruyemiş
- Baklagiller
- Süt
- Yağlar
- Pirinç ve mısır
gibi glutensiz tahıllar tüketilebilir.
Glutensiz Diyette Kaçınılması Gereken Gıdalar
- Glutensiz bir diyette, gluten içeren etiketli ürünlerden ve buğday, arpa, çavdar ve unlu mamüllerden oluşan ekmeklerden uzak durmanız gerekir.
- Sosis, salam, hazır çorbalar da glutensiz diyette uzak durmanız gereken gıdalardır.
- Bunlara ilave olarak malt, malt aroması içeren biralarda diyette uzak durmanız gereken içeceklerdir.
Glutensiz Bir Diyet Uygulanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Glutensiz beslenmede yetersiz lif alımından kaynaklanan bağırsak problemlerini önlemek için lif ve protein, vitamin, mineral yönünden zengin meyve ve sebzelerin tüketilmesine özen gösterilmelidir. Sağlıklı sebzeler, yemeklere ve salatalara eklenmelidir.
Glutensiz bir diyet uygularken mutfakta alınması gereken bazı önlemler vardır. Gıdalar, her zaman düzgün bir şekilde paketlenmeli ve gluten içeren gıdalardan ayrı olarak en üst rafta saklanmalıdır.
Yemekleri pişirmeden önce tezgahları, kapları, fırınları, fırın tepsilerini, çırpma tellerini, yemek kaşıklarını iyice yıkamanız gerekmektedir. Bu şekilde, glutensiz bir diyet uygulayan kişiler için potansiyel çapraz kontaminasyon riskinden kaçınılabilir. Havayla taşınan un, partikülle kontamine olmuş mutfak gereçleri ve kötü ürünler çapraz kontaminasyonun başlıca nedenlerinden biridir.
Glutensiz Diyet İle Kilo Verilir mi?
Glutensiz diyet ile kilo vermenize yardımcı olabilir ancak bu genellikle simit, makarna, kraker, hamur işleri gibi rafine karbonhidrat içeriği yüksek gıdalardan kaçınmanın sonucudur. Bu besinlerden kaçınarak yerlerine sebzeleri, glutensiz tam tahıllı gıdaları tüketmek karbonhidrat fazlasını keser fakat lif ve besleyici gıdaların alımı ile enerji alımı artacaktır. Bu nedenle bilinçsizce yapılan glutensiz beslenme kilo alınmasına sebep olabilir.
Glutensiz Beslenmenin Sağlığa Zararları Var mıdır?
Glutensiz diyet programı, kilo vermek için değil, gluten intoleransını önlemek için kullanılan bir diyet programıdır. Bu programın uygulanmasında birtakım ilkeler izlenir. Birçok karbonhidrat ve tahıl kaynağının tüketilmesi yasaktır. Bunun sonucunda çeşitli komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Glutensiz beslenme listesinde çıkarılması gereken en önemli gıda ekmektir. Ekmek, çok önemli bir tahıl kaynağıdır. Özellikle B vitamini içerdiği için yorgunluk, bitkinlik, uyuşukluk, unutkanlık, halsizlik gibi sorunların oluşmasını engeller. Aynı zamanda tüketimi, sinir iletimi ve bilişsel sağlık için önemlidir. Sindirim sisteminin etkin çalışması, tokluk hissi oluşturması, zengin lif kaynağı olması gibi faydaları nedeniyle sağlık açısından önemli bir yer tutan ekmek, gluten intoleransı olan kişilerin beslenme programında yer almıyor. Bu hastaların sadece glutensiz ekmek tüketmelerine izin verilir.
Glutensiz beslenme programı uygulayan kişilerde niasin, tiamin, riboflavin, B vitaminleri, özellikle B2 ve folik asit eksiklikleri görülebilir. Bu vitaminlerin uzun süreli eksiklikleri ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle glutensiz bir diyet sırasında elimine edilen tüm besin maddelerine eşdeğer ikame maddeleri eklemek çok önemlidir.
Glutensiz Beslenme Maliyetli midir?
Günümüzün glutensiz diyet programları eskisine göre daha ucuzdur. Gluten intoleransı veya çölyak hastalığı olan kişiler gluten içeren yiyecekleri tüketmemelidir. Günümüzde ne yazık ki glutensiz ürünlerin fiyatı, glutenli ürünlere göre daha yüksektir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, gluten intoleransı olan kişilerin hastalıklarını önlemek için glutensiz gıdalardan başka gıda tüketemeyeceğidir.
Glutensiz beslenmenin maliyetini azaltmak için insanlar yemeklerini evde hazırlamayı tercih edebilirler. Evde yapılan yemekler ile böylece çapraz bulaşma riski de ortadan kaldırılabilir. Aynı zamanda uzun vadede de daha ekonomik seçimler yapılmaktadır.
Glutensiz Ürünler Nereden Alınabilir?
Ülkemizde glutensiz diyet programlarının popülaritesinin giderek artması bu sektörün hızla gelişmesine sebep olmaktadır. Son dönemlerde glutensiz ürünler sadece yurt dışında bulunabiliyordu. Ancak bu popülerlik sayesinde artık ülkemizde çok çeşitli glutensiz ürünler bulabiliyoruz. Ayrıca birçok büyük market zinciri tarafından da satılmaktadır. Dışarıdan glutensiz ürünler alınırken dikkat edilmesi gereken nokta ürünlerin hazırlık aşamasında çapraz bulaşma riskinin olmamasıdır.